Türklerin tarih sahnesinde görülmeye başladığı an itibariyle gerek devlet yönetiminde gerekse toplumsal hayatta kadınlar ve erkekler beraber yaşam mücadelesi vermiştir. Orta Asya’dan Anadolu’ya erkekle birlikte at üstünde gelen, birlikte yaşam mücadelesine tutuşan Türk kadını, dünyadaki ilk kadın teşkilatı olan Bacıyan-ı Rum’u kurmuş, yaptığı üretimlerle ekonomik açıdan da bulunduğu ortama katkı sağlamaya başlamıştır. Öte yandan savaşçı karakteriyle erkeğin yanında devleti için mücadele eden Türk kadını, bu özelliğini her dönemde göstermiştir. 93 Harbi’nde Nene Hatun, Çanakkale Cephesi’nde Zeynep Mido Çavuş, İstiklal Harbi’nde Şerife Bacı olmuştur. Devlet yönetiminde Tomris Hatun’un izinde ilerlerken Dürri Nigar Hanım’dan aldığı ilhamla sanatta ülkesini temsil eden İdil Biret’e uzanan nice başarılara imza atmıştır. Başarılarını gördüğü eğitimlerle arttırarak yurt içinde ve yurt dışında birçok ilke adını yazdıran Türk kadını, kendisini geliştirdikçe ailesinin, ailesinden hareketle toplumunun ve ülkesinin gelişiminde büyük rol oynamıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılını geride bıraktığımız ve Türkiye Yüzyılına adım attığımız bugünlerde Türk kadınının yaşamındaki değişimleri ve modernleşme temelindeki gelişimlerini ele alan bu etkinliğin kapsamı Osmanlı dönemi ile başlayıp günümüze kadar gelmektedir. Verilecek derslerde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e yaşanan geçişte toplumun devamlılığının, öğretilerin sürekliliğini beraberinde getirdiği gerçeği üzerine bir tarihsel plan çizilmiştir. Nitekim Osmanlı’dan devralınan yasal düzenlemeler, kurumsal işlerliği sağlarken birçok alanda kopuşları da önlemiştir. Bu devamlılık, modernleşme süreciyle gelişimini genel itibariyle olumlu yönde göstermiş ve kadınlar da bundan fazlasıyla etkilenmişlerdir. Cumhuriyet’in ilanıyla beraber daha görünür hale gelen kadınların gelişimi; siyasetten sanata ve basına, bilimden çalışma hayatına kadar geniş bir yelpazede görülmüştür. Atatürk’ün ilkeleri ve inkılaplarıyla modern dünyada hak ettiği yere kavuşan Türk kadınının mevcut haklarını elde edebilmek adına gösterdiği çabaların bir anda olmadığı bilinciyle bu yöndeki hareketliliğin gelişimini tarihsel metotla anlatmak ihtiyacı hissedilmiştir. Buradan hareketle etkinlik programına konulan derslerin, kırılma noktası olarak Osmanlı Modernleşme Dönemini vurguladığı görülecektir. Osmanlı Devleti’nin modernleşme süreciyle kadınların daha görünür hale geldiğine dikkat çekilirken önceki dönemde sarayda ve toplumda kadınların nasıl bir yaşama sahip oldukları da anlatılarak kronolojik süreklilik sağlanmaya çalışılacaktır. Bu anlatılar siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel zemine oturtularak sağlanırken yukarıda da belirtildiği üzere modernleşme dönemindeki kırılmaya vurgu yapılacaktır. Tanzimat ve Meşrutiyet süreçlerinde elde edilen hakların kadınların hayatındaki değişiminden söz edilirken kadınların kavuştuğu bu yeniliklerin devlete ve topluma katkılarına da dikkat çekilecektir. Türk milletinin yaşama ve yurdunda bağımsız kalabilme hakkına göz dikenlere karşı hep beraber verdiği mücadelenin ardından gelen zaferin tacı olan Cumhuriyet’le mevcut haklarına ilaveten kazanılan yeni haklar kadınlar üzerinden anlatılacaktır.

Toplumun belkemiği olan ailenin yuva olmasını sağlayan kadının elde ettiği bireysel haklarının; ailede, toplumda ve en nihayetinde devletin işleyişinde ortaya koyduğu katkının öneminden hareketle bu haklar siyasal, sosyal, kültürel, eğitsel ve sanatsal zemine yedirilecektir. Osmanlı Devleti’nde kadının yönetimde rol alıp almadığı sorusuna cevap aranırken “Kadınlar Saltanatı” dönemine değinilecek, Türk kadınının siyasi haklarını elde etme mücadelesi ise Cumhuriyet’in kazanımlarından biri olarak ele alınacaktır. Bu kazanımın Cumhuriyet elitleri tarafından yapılandırılan bir sürecin ürünü mü yoksa İstiklal Mücadelesi döneminden itibaren kamusal alanda kadının kendi verdiği mücadelesinin bir neticesi mi olduğu sorusuna yanıt bulunmaya çalışılacaktır. Kadınların giderek daha fazla siyasette yer alması beklenirken bunun neden sağlanamadığının sebepleri ve bu sebepleri ortadan kaldırmak adına yapılan çalışmalar da derslerde kendisine yer bulacaktır. Etkinlik kapsamında Türk siyasetinde kadının yeri ve önemi Osmanlı’dan bugüne uzanan geniş bir zaman diliminde işlenirken öğrencilerin Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk modernleşme sürecini kadın bakış açısından değerlendirebilmesi, modernleşme ve siyaset bilimi açısından Türk kadınının yerini ve rolünü kavrayabilmesi beklenmektedir. Ayrıca Osmanlı modernleşme döneminin önemli konusu olan kadın varlığının siyasal hayata katılımı konusunu dönemin fikir akımlarına göre değerlendirebilmesi, Osmanlı modernleşme döneminde kadının siyasal haklar mücadelesi ile Cumhuriyet dönemindeki siyasal haklar mücadelesini karşılaştırması, Cumhuriyet döneminde Türkiye’deki ve dünyadaki siyasi konjonktürün kadınların siyasal haklarını edinme sürecine etkileri ortaya koyabilmesi, 1930’dan 2023’e Türkiye’de kadının siyasal temsil durumunu ve bu durumu etkileyen olumlu ve olumsuz nedenleri görebilmesi amaçlanmıştır. Etkinlik kapsamında kadının sadece siyasi hayatta değil bilimde, sanatta, çalışma hayatında elde ettiği haklarına da değinilecektir. Bu doğrultuda da yine anlatımlar Osmanlı döneminden başlatılacak ve modernleşme sürecine vurgu yapılacaktır. Türk modernleşmesinin başlaması ile kadın hayatında da bir değişimin göze çarptığından hareketle kadının statüsünün tartışma konusu olmaya başlamasının Tanzimat Dönemine rastlamasına dikkat çekilecektir. Bu gelişmeye bağlı olarak kadının yükselmesi fikrini içeren yayınların da basında yerini aldığı anlatılacaktır. Bu anlatımlara, Meşrutiyet’in yeniden ilanı ile kadınların sosyal hayata katılma, çalışma hayatına girme ve yükseköğrenim görme gibi yeni bazı taleplerini dile getirme olanağına kavuştukları eklenerek bu dönemde kadınların çıkardıkları dergi ve gazetelerin çoğaldığına, kadınların pek çok dernekte faaliyet gösterdiğine, eğitim olanaklarından daha fazla yararlanmaya başladıklarına yer verilecektir. Tanzimat’la başlayan ve Meşrutiyet yönetimi ile hız kazanan kadın hareketinin edindiği bu tecrübelerin Cumhuriyet dönemi için önemli bir hazırlık süreci oluşturduğu vurgulanacaktır. Bu doğrultuda Cumhuriyet döneminde kadınlara sağlanmış olan hakların, kadının eğitim seviyesinin yükselmesi, kadının kamusal alandaki yerinin genişlemesi ile birlikte basında kadına yönelik gazete ve dergilerin sayısının da artmasını da sağladığına dikkat çekilerek bu süreçteki kadın yayınlarından örnekler verilecektir. Bu kapsamda öğrenciden Tanzimat döneminden başlayarak 1950 yılına kadar olan kadın süreli yayınlarının Türk basınındaki yerini analiz etmesi beklenirken Cumhuriyet’in ilanı ile kadın dergilerinin içerik ve biçimsel olarak evrimini inceleyebilmesi, modernleşme ve demokrasi gelişimi açısından kadınların yerini ve rolünü kavrayabilmesi, Cumhuriyet devrimlerinin halka anlatılması ve kavratılması sürecinde kadın dergilerinin oynadığı rolü tespit edebilmesi de hedeflenmektedir.

 

Kadınların modernleşme sürecinde yaşadığı bu değişimlerin öncesinde nasıl bir hayatı olduğu sorusuna cevap bulmak amacıyla etkinlik kapsamında köylü, kentli ya da Müslim, gayrimüslim olmak üzere Osmanlı kadınlarının gündelik yaşamları, aile hayatı, ekonomik etkinlikleri ve kadın emeği ve iş gücü noktasında Osmanlı İmparatorluğu’nda kadınların mevcut konumları da ortaya konmaya çalışılacaktır. Bu sayede Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti kadınları hakkında bir karşılaştırma yapabilme yetisi kazandırılarak Cumhuriyet’in kazanımlarını daha iyi anlamak ve değerlendirebilmek mümkün hale gelecektir. Kadınların çalışma hayatındaki yerine vurgu yapılacak olan etkinlikte öğrenciden Cumhuriyet tarihinin toplumsal ve ekonomik değişim sürecinin farklı boyutlarını kavraması beklenmektedir. Öğrencinin modernleşme ve demokrasi gelişimi açısından kadınların çalışma yaşamındaki yerini ve rolünü anlaması, diğer ülkelerle kıyaslayarak analiz edebilmesi de belirlenen amaçlar arasında yer almaktadır. Etkinlik kapsamında kadınların sanattaki varlığına da değinilerek müzik temelinde bir anlatım yapılacaktır. Osmanlı Sarayındaki kadın müzisyenlerden ve bestekarlardan başlatılacak sunumlar, Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte kültürel ve sanatsal alanda yaşanan değişim ve yeniliklere getirilecektir. Cumhuriyet döneminde sosyokültürel alandaki gelişmelerde kadın sanatçıların da etkili olduğuna dikkat çekilecektir. Bu anlatımlarla Türk Müzik Tarihinin kendi gelişim süreci içinde kadın sanatçıların rolünü ve etkinliklerini belirlemek, müzikolojik bir perspektifle kadın müzisyenleri tanıtmak ve dönemin müzik politikalarında kadınların rolünü tespit etmek amaçlanmaktadır. Cumhuriyet tarihinin kültürel ve sanatsal değişim sürecinin farklı boyutlarını kavraması beklenen öğrencilerin kültürel değişim ve modernleşme açısından kadın müzisyenlerin yerini ve rolünü görebilmesi, 1923-1980 döneminde Türkiye’deki müzik hayatında kadının yerini dünyadaki örneklerle kıyaslayarak bulunduğu noktayı analiz edebilmesi amaçlanmaktadır. Tanzimat Döneminden beri devam edegelen mevcut haklarını Cumhuriyet ile birlikte daha hür bir şekilde kullanabilmeye başlayan kadınların eğitim öğretim alanındaki yerini gösterebilmek ve bu doğrultuda kızların ilkokuldan başlayarak akademik kariyerinin son aşamasına gelinceye değin geçirdiği eğitim öğretim süreçleri de bu etkinlik kapsamında ayrıntılı olarak değerlendirilecektir. 100 yıllık süreçte yükselen bir ivmeyle Atatürk’ün söylemlerine ve Cumhuriyet’in hedeflerine uygun politikalar geliştirildiğine değinilecektir. Kız öğrencilerin sayılarının artmasıyla toplumda görülen değişimlere dikkat çekilmeye çalışılacaktır. Bu değişimlerin aile yaşantısında ve çalışma hayatında yarattığı tesirlerden yola çıkarak sosyo-kültürel ve ekonomik açıdan kadınların daha görünür hale geldiği belirtilecektir. Çalışma hayatının içinden eğitim sektöründeki kadınlar çekilerek öğretmenlik mesleğini icra eden ve akademik kariyer yapmış kadınlarımıza dair bilgiler verilecektir. Kadınların eğitimdeki varlığının kız öğrenciler üzerinde oluşturduğu etkiye vurgu yapılarak ilköğretimden yükseköğretime uzanan yolculuklarında kız çocuklarının okuma isteklerinin artmasında kadın eğitimcilere düşen görevler gösterilmeye çalışılacaktır. Kadınların erkeklerle arasındaki fırsat eşitliğini yakalamaya yönelik devletin uyguladığı politikalardan bahsedilirken bu alandaki ilk kadınların eğitim yolculukları öğretilecektir. Bu kapsamda öğrencilerin Türk Eğitim Tarihine dair bilgileri kız öğrenciler özelinde analiz edebilmesi, bir toplumun çağdaşlaşmasıyla eğitim seviyesi arasındaki ilişkiyi yorumlayabilmesi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan kız öğrencilere yönelik eğitim faaliyetlerini istatiksel veriler üzerinden kavrayabilmesi beklenmektedir. Ayrıca kadınların çalışma hayatına girmeleri ile ilk ve ortaöğretimin bağlantısını kurabilmesi, yükseköğretimde görev alan kadın akademisyenlerin bilim dünyasına katkılarını öğrenmesi, kadın öğretmenlerin ve bilim kadınlarının kız öğrenciler üzerindeki tesirini görebilmesi ve Cumhuriyet’in hedeflerine ulaşabilmek amacıyla 100 yıllık süreçte gerçekleşen politikaları öğrenmesi hedeflenmektedir.